Investing should be more like watching grass grow.  

         If you want excitement, take $ 1,000 and go to Las Vegas.

        Paul Samuelson

ყოველ ინსტიტუციონალურ ინვესტორს აქვს თავისი კონკრეტული მიზანი, მაგრამ ამ მიზნის 2 ორიენტირი საერთოა ყველასთვის:

• შემოსავლის (თითქმის) გარანტირებული ნაკადი;
• შემოსავლის ზრდა სარისკო ინვესტიციებით.

ხსენებულ ორიენტირებს ახლავს 2 კრიტერიუმი:

• სექტორული რისკისგან თავდაცვა;
• ინფლაციისგან თავდაცვა.

სხვაობა ორიენტირებს და კრიტერიუმებს შორის პროპორციაში. შესაბამისად, საკუთარი რისკამტანობის გათვალისწინებით ხდება კონკრეტული საინვესტიციო მჭიდის აწყობა. გავითვალისწინოთ, რომ მსჯელობა შეგნებულად არ იქნება კოვიდვირუსის პანდემიის ფაქტორის გათვალისწინებით. მე განვიხილავ ფუნდამენტურ მამოძრავებლებს, ხოლო კოვიდ-კომპონენტი, მიუხედავად მისი გლობალური გავლენისა, ჩემი აზრით, არის დროებითი და გარდამავალი.

დავუშვათ, რომ რაციონალურ ეკონომიკურ აგენტს – საქართველოს რომელიმე სახელმწიფო ფონდს, მანდატით აქვს მაღალი რისკამტანობის ჩარჩო და სტრატეგიული მოთმინების გრძელვადიანი ჰორიზონტი. სავარაუდოდ, ფონდმა უნდა მოახდინოს ფინანსების მაქსიმუმ 40%-ის დაბანდება დაბალრისკიან პროექტებში ((წლიური) შიდა დაბრუნების განაკვეთი – Internal Rate of Return, IRR ნაკლებია 14%-ზე), ხოლო დარჩენილი 60% მიმართული უნდა იყოს საშუალორისკიან (IRR: 14%-17%), საშუალოზე მაღალრისკიან (IRR: 17%-20%) და მაღალრისკიან (IRR: 20%-24%) საქართველოს კერძო პროექტებში დაბანდებებზე. პოტენციურად IRR 24%-ზე მეტის მქონე აქტივებს განვიხილავ ზერისკულად და საჯარო კაპიტალი, მიუხედავად შესაბამისი მაღალი პრემიუმისა, მსგავს აქტივებში არ უნდა განთავსდეს. პორტფელის ყველა აქტივის ლიკვიდურობა აუცილებელი არაა, რადგან ასეთ ინვესტიციებს უნდა ჰქონდეთ კაპიტალდაბანდების გრძელი ჰორიზონტი.

• ვენჩურული კაპიტალი. მოგეხსენებათ, რომ ვენჩურული კაპიტალი არის წილობრივი ინვესტიცია იმ კომპანიებში, რომლებსაც არსებობა ახალი დაწყებული აქვთ და ზრდის ხანგრძლივი პერსპექტივა უჩანთ. ეს კომპანიები მოძიებული უნდა იყვნენ საქართველოს მწირ მაღალტექნოლოგიურ ბაზარზე და მეტიც, ასეთი კომპანიების არარსებობის შემთხვევაში, ფონდმა უნდა შექმნას ისინი შემდეგ სექტორებში: სამედიცინო ბიოტექნოლოგიები, ფარმაცევტული წარმოება, ნახევრადგამტარები, ალტერნატიული ენერგეტიკა (ქარის, მზის და ბიოენერგიის ელექტროგენერაცია) – ანუ ის სტარტაპები, რომლებიც არიან ან შეიქმნებიან მაღალტექნოლოგიურ სფეროებში. ეს არის სექტორები, სადაც  გლობალურად აკუმულირებული მდგომარეობით IRR შეადგენს საშუალოდ 19%-ს. ეს გასაკვირი არცაა, რადგან 2010-2020 წლებში S&P-ის ტექნოლოგიების ინდექსმა მთლიან S&P-ის მაჩვენებლს 130%-ით გაუსწრო. ანუ ვენჩურული კაპიტალი უნდა განთავსდეს ისეთ კომპანიებშია, რომლებსაც ახალი ბიზნეს-მოდელი ან ალგორითმი აქვს. შესაბამისად, ასეთი ვენჩურული კაპიტალი არსით რისკიანი და არალიკვიდურია. ამავე დროს, ვენჩურულ კაპიტალს შეუძლია შესძინოს მთლიან საინვესტიცო პორტფელს განშლის უპირატესობა. ეკონომიკური რისკის თვალსაზრისით ვენჩურულ კაპიტალს აქვს მცირე დადებითი კორელაცია სხვა აქტივებთან შედარებით. ეს მცირე დადებითი კორელაცია გამოწვეულია ვენჩურული კაპიტალის რისკის იდიოსინკრეტული ხასიათიდან, რომელიც, თავის მხრივ, ეყრდნობა ამ კაპიტალით დაფინანსებულ ახალ ტექნოლოგიას თუ ბიზნეს მოდელს. ამავე დროს, ვენჩურული კაპიტალით დაფინანსებულ კომპანიებს შეუძლიათ კონცეტრირებულები იყვნენ გრძელვადიან სტრატეგიაზე;
• ე.წ. გრინფილდ (Greenfield) ინფასტრუქტურული წილობრივი ინვესტიციები, კერძოდ კი ინვესტიციები საზღვაო სატვირთვო პორტ(ებ)ის (ფოთი და/ან ბათუმი) დამატებითი ინფრასტრუქტურის შექმნაში. გრინფილდ წილობრივი ინვესტიცია ნიშნავს ახალი საოპერაციო ინფრასტრუქტურული აქტივების დაფინანსებას. გლობალურად ამ სფეროში IRR უტოლდება 17%-ს. საინვესტიციო პორტფელისთვის ასეთი აქტივი აგრეთვე მიმზიდველია სხვა აქტივების რისკებთან არაკორელირებული პოზიციით;
• ე.წ. ბრაუნფილდ (brownfield) ინფრასტრუქტურული წილობრივი ინვესტიციები კიდევ ერთი ეფექტური ინსტრუმენტია. მოგეხსენებათ, რომ ბრაუნფილდ ინვესტიცია ნიშნავს არსებული ინფრასტუქტურის განახლების, მოდერნიზაციისა და/ან საწამოო მოცულობის ზრდის დაფინანსებას. საქართველოს შემთხვევაში კვლავ საზღვაო სატვირთო პორტ(ებ)ი (ფოთი და/ან ბათუმი) მაქვს მხედველობაში. გლობალურად ამ სექტორში IRR არის 14%. საინტერესოა, რომ გრინფილდ და ბრაუნფილდ ინფრასტრუქტურაში IRR-ებს შორის სხვაობა არის 3 პროცენტული ბიჯი. ეს არის ბაზრის კომპენსაცია მათთვის, ვინც ახორციელებს ინვესტიციებს გრინფილდ ინფრასტრუქტურულ პროექტებში. ბრაუნფილდ საპორტო ინვესტიციების დადებითი მხარეა ის, რომ როგორც წესი, უკვე არსებულ და მოქმედ ინფრასტრუქტურაზე მოზიდული კაპიტალის ღირებულება შედარებით დაბალია. ეს კი ზრდის ამ ინვესტიციის ღირებულებას;
• კორპორატიული მეზანინ-დაფინანსება დამატებითი საინვესტიციო ინსტრუმენტია. როგორც ვიცით, მეზანინი არის სუბორდინირებული კრედიტი, რომელიც იერარქიულად ორდინარულ წილზე მაღლა დგას. მეზანინის დაფინანსება ეფექტური იქნებოდა ჩამოყალიბებულ, უკვე მოქმედ ჯანდაცვის და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სექტორებში. ეს სფეროები ნაკლებადაა დამოკიდებული ბიზნეს ციკლებზე და ეს ხელსაყრელია რისკებისგან დაცვისთვის. ამავე დროს, საჭიროა მოთმინების და ლოდინის ხანგრძლივი ჰორიზონტი (არანაკლებ 7 წელი). ამ სფეროებში მეზანინის IRR შეიძლება იყოს 15%;
• ინვესტიცია უძრავ ქონებაში. უძრავი ქონება გამოირჩევა ნაკლები ლიკვიდურობით, მაგრამ ეს სრულიად ასატანია ფონდისთვის, რომელსაც კაპიტალდაბანდების გრძელვადიანი ჰორიზონტი აქვს. ამავე დროს, უძრავ ქონებას ახასიათებს რეალური აქტივის ღირებულის ზრდა დროის ჰორიზონტზე და წლიური ამორტიზაციის დაბალი განაკვეთი.

საქართველოში ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის შედარებითი დაბალი განვითარების დონიდან გამომდინარე,  სავარაუდოდ IRR წლიური მაჩვენებელი უფრო მაღალიც იქნება, ვიდრე ზემოხსენებულ შემთხვევებშია მოყვანილი.

რაც შეეხება ინფლაციას: ინფლაციისგან დაცვისთვის გამოიყენება იმ აქტივებით ოპერირება, რომელთა ღირებულება, როგორც მინიმუმ, სინქრონულია სავალუტო დევალვაციასთან. მათ შორის არის ინფლაციასთან მიბმული ობლიგაციები, პირველადი ნედლეულის, სავალუტო და საპროცენტო განაკვეთის დერივატივები. უნდა მოხდეს აქტივების ისეთი შეპირისპირება პასივებთან, რომ აქტივებისაგან ამონაგების მიღება უსწრებდეს ან ემთხვეოდეს ამ აქტივებთან დაკავშირებულ ხარჯებს. სხვანაირად რომ ვთქვათ, ეს არის პორტფელის ლიკვიდურობის რისკის შემცირება, რა დროსაც აქტივების გაყიდვა, პროცენტის თუ დივიდენდის მიღება სინქრონიზებულია კაპიტალთან დაკავშირებულ ხარჯებთან.

ალბათ შეამჩნევდით, რომ ზემოჩამოთვლილი არცერთი პოტენციური ინვესტიციის სამიზნე არ არის საბითუმო და საცალო ვაჭრობა, პირველადი სოფლის მეურნეობა, აგროინდუსტრია, ტურიზმი, არსებული სახმელეთო ტრანსპორტი (სარკინიგზო და საავტომობილო გადაზიდვები), დასაწყობება, სამთო-მოპოვებითი, დამამუშავებელი და სხვა ის დარგები, რომლებზედაც, სრული 2019 წლის მონაცემებით, საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტის 50%-ზე მეტი მოდიოდა. ჩემი აზრით, საქართველოში ზემოხსენებული სექტორები მცირე დამატებით ღირებულებას ქმნიან, ნაკლებად აქვთ მაღალი ტექნოლოგიების პოტენციალი და (მაღალ)კვალიფიციურ პერსონალს მცირე პროპორციით მოითხოვენ. ხოლო ალტერნატიულ სამიზნე სფეროებს აქვს მაღალი ტექნოლოგიების შემცველი საქმიანობის ისეთი კომპონენტი, რომელიც უფრო დიდ დამატებით ღირებულებასაც შექმნის და (მაღალ)კვალიფიციურ პერსონალსაც მოითხოვს. ეს უკანასკნელი პირობა საქართველოს  განათლების სისტემისთვის შეიძლება დღეს გარკვეულწილად ბარიერია, მაგრამ საგანმანათლებო ინფრასტრუქტურის შექმნა ნაწილობრივ ბაზრის მოთხოვნილებითაცაა განსაზღვრული. ამ საგანმანათლებო ბარიერის გადალახვის შემთხვევაში, საქართველოს ეყოლება დარგობრივი მაღალკვალიფიციური პერსონალი, რომელსაც, გამომდინარე გლობალური ეკონომიკის კონიუნქტურიდან, თავის დასავლელ კოლეგებთან შედარებით მაინც ნაკლები ანაზღაურება ექნება. შედეგად, ჩვენ მივიღებთ იმ შედარებით უპირატესობას, რომელიც მოემსახურება ქვეყნის საგადასახადო ბალანსის გაუმჯობესებას. განათლებით შექმნილი შედარებითი უპირატესობა ცალკე საინტერესო საკითხია, თუმცა ეს წინამდებარე ბლოგის თემა უკვე აღარ არის.