We are all capitalists now, even the Pope.
Michael Novak

ახლა ჩვენ ყველანი კაპიტალისტები ვართ, თვით პაპიც კი.
მაიკლ ნოვაკი

წინამდებარე ბლოგში განვიხილავთ კათოლიკურ სწავლებას სოციალურ და ეკონომიკურ საკითხებზე.

სამართლიანობისა და მშვიდობის პაპის საბჭომ 2004 წელს გამოსცა “ეკლესიის სოციალური მოძღვრების კომპენდიუმი”. ეს სწავლება ეყრდნობა რომის პაპების ენციკლიკებს (წერილი, მიმართვა) ზემოხსენებულ თემებზე. ამ დოკუმენტის ყოვლისმომცველი ხასიათის აღქმისათვის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ის პრინციპები და თემები, რომლებიც შეადგენს კათოლიკური სოციალური დოქტრინის ხერხემალს, ყალიბდებოდა XIX საუკუნის ბოლოდან დღევანდლამდე პაპების ენციკლიკებში. ყოველი ენციკლიკა პასუხობდა კონკრეტული ისტორიული დროის სოციალურ და ეკონომიკურ პრობლემებს, მაგრამ ამავდროულად ჰქონდა ის უნივერსალური საძირკველი, რომელიც სცილდებოდა განსაზღვრულ ისტორიულ ეპოქას.

სოციალურ-ეკონომიკური საკითხების საჯაროდ განხილვას სათავე დაუდო რომის პაპის, ლეონ XIII-ის  1891 წლის ენციკლიკამ  “Rerum novarum” (ცვლილებების შესახებ, ახალი ამბების შესახებ). ეს ენციკლიკა აკრიტიკებდა იმ დროისთვის არსებული კაპიტალიზმის ველურ ფორმას და აგრეთვე მიმართული იყო ძალის მოკრების პროცესში მყოფი მარქსისტული მოძრაობის წინააღმდეგ. რომის ეკლესია უარყოფდა ორივე ფორმაციას, კათოლიკე ეკლესია სთავაზობდა მეწარმეებსა და მუშებს (პროლეტარიატს) მესამე გზას, რომელიც დაფუძნებულია ქრისტიანულ ძმობასა და სოციალურ იდეალზე. მკაცრად იყო გაკრიტიკებული 12-14-საათიანი შრომა, არასრულწლოვანების დასაქმება, მათი ჯანმრთელობისა და სიცოცხლისათვის საშიშ მუშაობაში ჩაბმა, სამუშაო ადგილებში მძიმე სანიტარიულ-ჰიგიენური პირობები. უკვე ამ ენციკლიკაში ჩანს ის მნიშვნელოვანი პრინციპები, რომლებმაც განვითარება პოვა შემდგომ ენციკლიკებში: კერძო საკუთრების ბუნებრივი, მაგრამ არა აბსოლუტური უფლება, სამართლიანი ანაზღაურების უფლება, პროფესიული კავშირებისა და გაფიცვების უფლებები და ადამიანის ღირსების შეულახაობის უფლება, როგორც ეკონომიკური და შრომითი პოლიტიკის განსაზღვრის ფუნდამენტური კრიტერიუმები.

შემდეგი სოციალური ენციკლიკა “Quadragesimo Anno” (“მეორმოცე წელს”), გამოსცა პიუს XI-მ 1931 წელს. ეს ენციკლიკა უკვე სხვაგვარ მსოფლიოს მიმართავდა. ეს იყო გლობალურ ეკონომიკურ დეპრესიაში ჩაძირული მსოფლიო, სადაც უკვე არსებობდა ეჭვი საბაზრო ეკონომიკის სიცოცხლისუნარიანობის თაობაზე. გაჩნდა ფუნდამენტური კითხვა: “არის თუ არა კაპიტალისტური სისტემა მდგრადი და შეუძლია თუ არა მას,  ემსახუროს საზოგადოების კეთილდღეობას ხანგრძლივ პერსპექტივაში? პაპი პიუს XI არ უჭერდა მხარს არც შეუზღუდავ კაპიტალიზმს და არც ხისტ სოციალიზმს. იგი ემხრობოდა ისეთ ეკონომიკურ ფორმაციას, რომელიც სოლიდარობას დაეფუძნებოდა.

XX საუკუნის 60-იან წლებში მსოფლიო მოიცვა დეკოლონიზაციის ტალღამ და ამ ისტორიულ კონტექსტში პაპმა პავლე VI-მ თავის 1967 წლის ენციკლიკაში “Populorum Progressio” (“ხალხთა განვითარება”) ყურადღება მიაპყრო განვითარებადი სამყაროს პრობლემებს, გლობალური სამართლიანობისა და მშვიდობის საკითხებს. მიუხედავად იმისა, რომ ყოფილმა კოლონიებმა დამოუკიდებლობა მოიპოვეს, ეკონომიკურად ისინი სუსტად განვითარებულები იყვნენ და  ყოფილ მეტროპოლიებზე დამოკიდებულებას ინარჩუნებდნენ..

სოციალური ენციკლიკა, რომის პაპ იოანე პავლე II-ის დროს გამოქვეყნდა 1981 წელს სათაურით “Laborem Exercens” („შრომის მეშვეობით“ ან „შრომით“). ამ დროისთვის, XX საუკუნის 70-იან წლებში ცივი ომის კონტექსტში შედარებითი დათბობის შემდეგ, საბჭოთა და ლიბერალური საბაზრო ეკონომიკის იდეოლოგიების დაპირისპირებამ კულმინაციას მიაღწია. ზემოხსენებულ ენციკლიკაში განხილულია ადამიანის შრომის მნიშვნელობა: ადამიანი უფრო ღირებულია, ვიდრე ნებისმიერი ეკონომიკური სისტემა. მეტიც, ეკონომიკური სისტემები უნდა ფუნქციონირებდეს ადამიანისა და საზოგადოების სამსახურში და არა – პირიქით.

რომის პაპ იოანე პავლე II-ის ენციკლიკა “Centesimus Annus” (“მეასე წელი”), პირველი სოციალური ენციკლიკის გამოცემიდან მე-100 წელს, 1991 წელს გამოქვეყნდა და იგი ეპოქალური მნიშვნელობის გახლდათ. 1991 წელი მსოფლიოში ისტორიული ცვლილების წელი იყო: საბჭოთა კავშირი და სოციალისტური ბანაკი დაიშალა. ენციკლიკის თანახმად, საბჭოთა სისტემა დაინგრა იმ მიზეზით, რომ იგი ეყრდნობოდა ადამიანის არსის ფუნდამენტურად არასწორ გაგებას, ანუ სადაც გამორიცხულია ადამიანის პრიმატი, ის მოდელი განწირულია წარუმატებლობისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ 1991 წელს მარქსისტული სისტემები განადგურდა, ენციკლიკას არა აქვს ტრიუმფალური ხასიათი. რომის პაპისთვის ე.წ. “რეალური სოციალიზმის” დამარცხება არ ნიშნავს კაპიტალიზმის, როგორც ეკონომიკური მოდელის, ერთადერთობას. და მომავალი აჩვენებს, რომ კომუნიზმიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა ძალიან არასწორად და ტრავმატულად წარიმართა. იოანე პავლე II  ფრთხილად აფასებდა დემოკრატიასა და თავისუფალ ბაზარს და მისთვის ეს სისტემები მისაღები იყო იმ დონემდე, სანამ ეს უკანასკნელები არ უპირისპირდებოდა უნივერსალურ მორალურ კანონებს. იოანე პავლე II-სთვის, ისევე როგორც მისი წინამორბედებისთვის, უპირატესი იყო ადამიანის ღირსება და ადამიანთა შორის სოლიდარობა.

2004 წელს გამოქვეყნდა ეკლესიის სოციალური სწავლების კომპენდიუმი, რომელიც პრაქტიკულად მთლიანად ფარავს სოციალური ცხოვრებისა და ეკონომიკური საქმიანობის სხვადასხვა ასპექტს და ითვალისწინებს იმ  სწავლებებს, რაც მის წინა ენციკლიკებშია.

შემდგომი რომის პაპის, ბენედიქტე XVI-ის ენციკლიკის “Caritas in Veritate” (“ქველმოქმედება სიმართლეში”) გამოქვეყნების დროისთვის (2009 წელი), XX საუკუნის 90-იანი წლების და XXI საუკუნის დასაწყისში არსებული ეკონომიკური ოპტიმიზმი უკვე დასრულებული იყო. 2008-2009 წწ  მსოფლიო ეკონომიკური და ფინანსური სისტემა მოცული იყო კრიზისით.

2013 წელს რომის პაპი ფრანცისკე (პაპის ტახტზე: 2013-დან დღემდე) აკრიტიკებს სოციალურ უთანასწორობას და ფულის “გაღმერთებას” თავის სამოციქულო უწყებაში “Evangelii Gaudium” (“სახარების ბედნიერება”).

ვატიკანმა ბოლო 130 წლის განმავლობაში მონიშნა ის პრინციპები, რომლებიც საჭიროა საზოგადოების ისეთი ეკონომიკური წინსვლისთვის, რომლის დროსაც არ შემცირდებოდა ცალკეული ადამიანის მატერიალური სარგებელი და არ დაკნინდებოდა მისი ადამიანური ღირსება. კომპენდიუმს უნივერსალური ხასიათი აქვს და იგი ერთდროულად როგორც კათოლიკური სოციალური აზროვნების ისტორიული განვითარების კრებსითი დოკუმენტია, ასევე  მიმდინარე სისტემური სწავლებაცაა.