„მცირე ბიზნესის“ დაბეგვრა საქართველოში

ყველაფერი, რაც გაინტერესებდათ იმის შესახებ, თუ როგორ გავხდეთ მცირე მეწარმე და გადავიხადოთ მხოლოდ 1%-იანი საშემოსავლო გადასახადი.

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კოდექ­სის თა­ნახ­მად (მუხლი 90), მეწარმე ფიზიკური პირი, რომელსაც 500,000 ლარამდე წლიური შემოსავალი აქვს და „მცირე ბიზნესის’’ სტატუსის დამადასტურებელ სერტიფიკატს ფლობს, შესაძლოა, დაიბეგროს საშემოსავლო გადასახადის მხოლოდ 1%-იანი განაკვეთით.

1%-იანი საშემოსავლო გადასახადი არის ძალიან მნიშვნელოვანი საგადასახადო შეღავათი, რომელსაც ქართული საგადასახადო კანონმდებლობა აწესებს და რომლით სარგებლობაც შეუძლიათ გარკვეული კატეგორიიის თვითდასაქმებულ ფიზიკურ პირებს (მაგალითად, ფრილანსერებს).

„მცირე მეწარმის” სტატუსით სარგებლობის ბენეფიტები

წარმოიდგინეთ, რომ 20%-იანი გადასახადის ნაცვლად მხოლოდ 1%-ს იხდით და შემოსავლის 19%-მდე საგადასახადო ხარჯს ზოგავთ. მაგალითისთვის, თუ თქვენი ყოველთვიური შემოსავალი 2,000 ლარია, საშემოსავლო გადასახადი იქნება 400 ლარი (საპენსიო შენატანი ცოტა ხნით გვერდზე გადავდოთ). მცირე ბიზნესის სტატუსით კანონიერად, წესების სრული დაცვით სარგებლობის შემთხვევაში კი გადაიხდით მხოლოდ 20 ლარს ანუ თვეში დაზოგავთ 380 ლარამდე.

ხარჯის დაზოგვა/შემოსავლის გაზრდა შეგეძლებათ მაშინაც, თუ ჯერ არ ხართ რეგისტრირებული გადასახადის გადამხდელად და დამკვეთი კომპანიები თქვენ ნაცვლად იხდიან თქვენს გადასახადს (ამას ჰქვია გადასახადის წყაროსთან დაკავება).

ფრილანსერებისთვის გადასახადის წყაროსთან დაკავება

ნუ ჩათვლით, რომ თქვენი შემოსავალი მხოლოდ ისაა, რასაც ხელზე იღებთ: თქვენი შემოსავალია თანხა გადასახადის გადახდამდე (ანუ „გროსი“), რასაც აკლდება თქვენი ხარჯი – დამკვეთის მიერ წყაროსთან დაკავებული გადასახადი. ხელზე კი „ნეტ“ შემოსავალი გრჩებათ, თუმცა თქვენი რეალური შემოსავალი გადასახადების გადახდამდე მიღებული თანხაა (გროსი) და სწორედ თქვენი გადასახადის გადახდა ხდება ბიუჯეტში სხვა პირის მიერ.

მაგალითად, თქვენ ხართ ფრილანსერი და გყავთ ოთხი დამკვეთი ქართული კომპანია, მათ მომსახურებას უწევთ და ოთხივე ერთად თვეში გიხდით 4,000 ლარს. თქვენ არ ხართ რეგისტრირებული გადასახადის გადამხდელად, ამიტომ თქვენ ნაცვლად მათ ეკისრებათ გადასახადის გადახდის ვალდებულება. ეს იმას ნიშნავს, რომ თქვენი რეალური შემოსავალია 5000 ლარი, ხოლო თქვენი დამკვეთები თქვენ მაგივრად იხდიან გადასახადს 1000 ლარის ოდენობით, დანარჩენ 4,000 ლარს კი საბანკო ანგარიშზე გირიცხავენ.

ეს ნიშნავს, რომ დამკვეთმა გასწია 5,000 ლარის ხარჯი (საპენსიო შენატანსაც თუ გავითვალისწინებთ, კიდევ უფრო მეტი), თქვენ კი მხოლოდ 4,000 ლარი მიიღეთ.

თუ თქვენ ინდივიდუალურ მეწარმედ დარეგისტრირდებით, ასევე მოიპოვებთ და კანონის სრული წესების დაცვით ისარგებლებთ „მცირე ბიზნესის“ სტატუსით, თქვენს დამკვეთებს აღარ ექნებათ ვალდებულება, თქვენ ნაცვლად გადაიხადონ ის გადასახადი 1,000 ლარის ოდენობით. ასეთ შემთხვევაში თქვენ 5,000 ლარის მთლიანად მიღებას შეძლებთ, საიდანაც მხოლოდ 50 ლარს გადაიხდით. შედეგად, დამკვეთების ხარჯი მინიმუმ უცვლელი დარჩება (ან საპენსიო შენატანის თანხით კიდევ უფრო შემცირდება), თქვენი „ნეტ“ შემოსავალი კი 950 ლარით გაიზრდება.

როგორც ხედავთ, „მცირე ბიზნესის“ სტატუსით სარგებლობა შეიძლება დიდი შეღავათის მომტანი გახდეს თქვენთვის, თუმცა ეს ისეთი მარტივი არ არის, როგორიც ერთი შეხედვით შეიძლება, ჩანდეს.

ამ სტატიაში მოკლედ გაგაცნობთ, რა უნდა გაითვალისწინოთ მანამდე, ვიდრე 1%-იანი გადასახადით ისარგებლებთ საქართველოში. წარმოგიდგენთ ჩემს პირად მოსაზრებას რისკებისა და შესაძლებლობების შესახებ.

რა არის „მცირე ბიზნესისთვის“ საანგარიშო პერიოდი?

,,მცირე ბიზნესისთვის’’ საშემოსავლო გადასახადის საანგარიშო პერიოდი არის კალენდარული თვე. ანუ „მცირე მეწარმემ“ საშემოსავლო გადასახადის დეკლარაცია ყოველთვე უნდა წარადგინოს.

„მცირე ბიზნესის“ სტატუსი (1%-იანი გადასახადის განაკვეთი) ყველა ტიპის შემოსავალზე არ ვრცელდება საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 29 დეკემბრის #415 დადგენილებაში მოცემულია ჩამონათვალი იმ აქტივობებისა:

1. რომელთა განხორციელება მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე პირს ეკრძალება;
2. რომელთა განხორციელება არ ეკრძალება „მცირე ბიზნესის“ სტატუსის მქონე პირს, თუმცა ასეთი საქმიანობიდან მიღებული შემოსავალი იბეგრება ჩვეულებრივი განაკვეთით.

მცირე მეწარმისთვის აკრძალული საქმიანობები

აკრძალული საქმიანობა გულისხმობს იმას, რომ ათი ტიპის შემოსავალიც რომ გქონდეთ და აქედან მხოლოდ ერთი წარმოადგენდეს აკრძალულ საქმიანობას, ხოლო დანარჩენი 1%-იან დაბეგვრას ექვემდებარებოდეს, ვერც ერთი დანარჩენი ცხრა საქმიანობიდან მიღებულ შემოსავალზე ვერ ისარგებლებთ 1%-იანი განაკვეთით.

ასეთ საქმიანობათა მაგალითებია: საკონსულტაციო, არქიტექტურული, საადვოკატო, სანოტარო საქმიანობები, პერსონალით უზრუნველყოფა, სათამაშო ბიზნესი, სავალუტო ოპერაციების წარმოება და ა.შ.

საქმიანობები, რომლებიც „მცირე ბიზნესისთვის“ აკრძალული არ არის, თუმცა ჩვეულებრივი განაკვეთით იბეგრება

საქმიანობათა მეორე კატეგორია გულისხმობს, რომ მიღებული შემოსავლები იბეგრება ისე, თითქოს თქვენ არ სარგებლობთ „მცირე ბიზნესის” სტატუსით. ანუ, ასეთი ტიპის შემოსავლები არ გაითვალისწინება 500,000-ლარიან ზღვარში და იბეგრება იმ განაკვეთით, რა განაკვეთითაც დაიბეგრებოდა „მცირე ბიზნესის” სტატუსის არქონის შემთხვევაში.

ასეთი ტიპის შემოსავლების მაგალითებია:

• ქონების/უძრავი ქონების იჯარით/ქირით გაცემა;
• სესხის გაცემიდან მიღებული შე­მოსავალი;
• ჩუქება;
• ნამეტი შემოსავალი, რომელიც მიღებულია შემდეგი ქონების რეალიზაციით:
  • ა) უძრავი ქონება;
  • ბ) ავტოსატრანსპორტო საშუალება;
  • გ) ფასიანი ქაღალდები და სხვა.

როგორ ხდება ასეთი ტიპის შემოსავლების დაბეგვრა „მცირე მეწარმის“ მიერ?

მაგალითად, თქვენ „მცირე ბიზნესის“ სტატუსი გაქვთ და ეწევით მთარგმნელობით მომსახურებას (1%-იანი განაკვეთი), საიდანაც მიიღეთ 10,000 ლარის შემოსავალი. ამავე დროს ოფისს გასცემთ იჯარით, საიდანაც 20,000 ლარი გამოიმუშავეთ.

თქვენს შემთხვევაში, 20,000 ლარი დაიბეგრება 20%-ით, ხოლო 10,000 ლარი – 1%-ით; ანუ იჯარის შემოსავლის პარალელური დაბეგვრა მოხდება ისე, თითქოს „მცირე ბიზნესის” სტატუსი არც გაგაჩნდეთ.

ამასთან, ქონების იჯარით გაცემით მიღებულ შემოსავალზე საშემოსავალო გადასახადის ყოველწლიურ დეკლარაციას წარადგენთ.

აქვე გაითვალისწინეთ, რომ 1%-იანი განაკვეთი არ ეხება ხელფასის სახით მიღებულ შემოსავალს. ასეთი შემოსავალი ყოველთვის 20%-იანი განაკვეთით იბეგრება.

„მცირე ბიზნესის“ სტატუსისთვის ნებადართული საქმიანობები

საქმიანობათა მესამე კატეგორიაზე გავდივართ გამორიცხვის მეთოდით. ანუ რაც წინა ორ კატეგორიაში არ ხვდება (არ არის აკრძალული, ასევე არ იბეგრება ორდინარული განაკვეთებით), შესაძლოა დაიბეგროს გადასახადის 1%-იანი განაკვეთი მცირე მეწარმის მიერ.

როგორ ბეგრავს მცირე მეწარმე ხელფასის სახით მიღებულ შემოსავალს?

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, 1%-იანი განაკვეთი არ ეხება ხელფასის სახით მიღებულ შემოსავალს. ანუ, თუ თქვენ დაქირავებული ხართ, ასეთ შემოსავალზე დაიბეგრებით 20%-იანი განაკვეთით ისე, რომ თქვენ მაგივრად გადასახადს დამსაქმებელი გადაიხდის. ანუ მოხდება გადასახადის გადასახადის წყაროსთან დაბეგვრა. ეს ტერმინი უკვე ნაცნობია თქვენთვის.

თუ დაქირავებული ხართ ერთ კომპანიაში, შეგიძლიათ თუ არა პარალელურად 1%-იანი გადასახადით სარგებლობა სხვა დამკვეთ კომპანიებთან?

ერთი კომპანიისგან ხელფასის აღება და ასეთი ხელფასის გადასახადის წყაროსთან 20%-ით დაბეგვრა თქვენ ხელს არ გიშლით სხვა კომპანიებთან პარალელურად ისე იმუშაოთ, როგორც ფრილანსერმა, მიაწოდოთ მათ თქვენი მომსახურება და ისარგებლოთ მცირე ბიზნესის სტატუსით (1%-იანი განაკვეთი). ამ შემთხვევაში აუცილებელია, ყველა დანარჩენი პირობა სრულდებოდეს.

მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ სხვა დამკვეთ კომპანიებს რეალურად მომსახურებას უნდა აწვდიდეთ. შრომითი ურთიერთობის მხოლოდ „შეფუთვა“ მომსახურებად ვერ იქნება თქვენთვის გარანტია იმისა, რომ 1%-იანი გადასახადით ისარგებლებთ, რადგან საგადასახადო ორგანოს ოპერაციის რეკვალიფიკაცია შეუძლია.

საგადასახადო ორგანოს მიერ ოპერაციის რეკვალიფიკაცია (საგადასახადო კოდექსის 73-ე მუხლი)

საგადასახადო ორგანომ შესაძლოა, ხელფასად დააკვალიფიციროს ის შემოსავალი, რომელსაც თქვენ მომსახურების საფასური დაარქვით და, შესაბამისად, თქვენი შემოსავალი დაბეგროს 20%-ით ნაცვლად 1%-ისა, თუ ამისთვის შესაბამისი წინაპირობები არსებობს.

იგივე (რეკვალიფიკაციის) რისკი არსებობს სერვისის კატეგორიზაციასთან დაკავშირებითაც. შესაძლოა, საგადასახადო ორგანოს შეფასებით, თქვენ მიერ გაწეული სერვისი იყოს კონსულტაცია (აკრძალული საქმიანობა), მაშინ როცა თქვენ თქვენს დამკვეთთან გაფორმებულ მომსახურების ხელშეკრულებაში სხვა ტერმინოლოგია გაქვთ გამოყენებული.

1%-იანი დაბეგვრის მიზნებისთვის თქვენი ბიზნესსაქმიანობისთვის სახელის შერჩევის დროს გადამწყვეტი მნიშვნელობა იმას კი არ ენიჭება, თუ რა სახელწოდება ექნება თქვენს ხელშეკრულებას, არამედ იმას, კონტრაქტის პირობები შესაბამისობაში იქნება თუ არა რეალობასთან. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საგადასახადო ორგანომ შესაძლოა, თქვენი ბიზნესტრანზაქციების კვალიფიკაცია შეცვალოს.

ასე რომ, ძალიან ფრთხილად და დაკვირვებით განსაზღვრეთ, რეალურად რა ტიპის მომსახურებას ეწევით თქვენ და ამ მომსახურებაზე ვრცელდება თუ არა 1%- იანი საგადასახადო განაკვეთი.

მცირე მეწარმის შემოსავლის რეკვალიფიკაციის ძირითადი საკანონმდებლო საფუძველია: საქართველოს საგადასახადო კოდექსის #73 მუხლის მე-9 ნაწილი.

მცირე მეწარმის მომსახურების ხელშეკრულების შესაძლო რეკვალიფიკაცია შრომის ხელშეკრულებად

ზემოთ აღნიშნულის თანახმად, ხელფასზე არ ვრცელდება საშემოსავლო გადასახადის 1%-იანი განაკვეთი და ასეთი შემოსავალი ორდინარული 20%-იანი განაკვეთით იბეგრება (გადახდის წყაროსთან, დამკვეთის (დამსაქმებლის) მიერ). ამიტომ ბევრ ფიზიკურ პირსა და დამსაქმებელს შესაძლოა გაუჩნდეს მოტივაცია, რომ შრომითი ხელშეკრულების ნაცვლად მათ შორის გაფორმდეს მომსახურების ხელშეკრულება 20%-ის 1%-ით შეცვლის მიზნით.

ეს მოტივი ლოგიკურია. თუმცა, ამის საპირისპიროდ, საგადასახადო ორგანოსაც აქვს ბერკეტები, რომ თქვენი შედგენილი მომსახურების შეთანხმება სიღრმისეულად გააანალიზოს და, შესაბამისი წინაპირობების არსებობის შემთხვევაში, დააკვალიფიციროს, როგორც შრომის ხელშეკრულება (შესაბამისად, თქვენი შემოსავალი – როგორც ხელფასი – 20%-იანი განაკვეთი).

საგადასახადო ორგანოს აზრით, შრომით კონტრაქტს მომსახურების ხელშეკრულებისგან რამდენიმე ფაქტორი განასხვავებს. ისინი კითხვების სახით არის წარმოდგენილი შემოსავლების სამსახურის მიერ სპეციალურად შემუშავებულ კითხვარში.

სპეციალური კითხვარი, რომელიც დაგეხმარებათ იმის გარკვევაში, ხელფასს იღებთ თუ მომსახურების საფასურს

იმის ანალიზისთვის, შემოსავალი რეალურად ხელფასს წარმოადგენს თუ მომსახურების ანაზღაურებას, შემოსავლების სამსახური იყენებს სპეციალურად შედგენილ კითხვარს, რომელიც შედგება დაახლოებით 40-მდე კითხვისგან და ასეთ კითხვებზე პასუხები განსაზღვრავს, თქვენ მიერ დამკვეთთან გაფორმებული შეთანხმება შინაარსობრივად მომსახურებაა თუ შრომითი ხელშეკრულება.

ეს კითხვარი გამოქვეყნებულია შემოსავლების სამსახურის ვებგვერდზე. შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ლინკზე და სცადოთ შევსება: https://bit.ly/3fKbHZJ

ვებგვერდზე კითხვარის შევსების შემთხვევაში, პროგრამა ავტომატურად გაძლევთ პასუხს 1) „მომსახურება“ ან 2) „შრომითი ხელშეკრულება“.

მეორე პასუხი სავარაუდოდ ნიშნავს, რომ თქვენი შემოსავალი 20%-იან განაკვეთს ექვემდებარება ნაცვლად 1%-ისა. ან, მინიმუმ, ამის მაღალ რისკზე მიუთითებს.

შესაბამისად, ჯერ უნდა დარწმუნდეთ, რომ კონტრაქტის პირობები მკაფიოდაა განმარტებული, რეალურ საქმიანობას შეესაბამება და საკონტრაქტო პირობებიცა და რეალობაც მიუთითებს იმაზე, რომ თქვენი შემოსავალი მომსახურების საფასურია (თანაც ისეთი მომსახურების, რომელზეც 1% ვრცელდება) და არა – ხელფასი.

ასეთი ანალიზისთვის საუკეთესო შესაძლებლობაა, რომ თავად შეავსოთ აღნიშნული კითხვარი. თუმცა თქვენთვის დადებითი პასუხის მიღების შემთხვევაშიც კი არ არსებობს 100%-იანი გარანტია იმისა, რომ არავინ მოგედავებათ.

ასევე გაითვალისწინეთ, აღნიშნული არ ნიშნავს იმას, რომ თქვენ არ გაქვთ უფლება, შრომითი ხელშეკრულებიდან გადახვიდეთ მომსახურებაზე და კანონიერად ისარგებლოთ 1%-იანი განაკვეთით. თუმცა ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანი პირობაა, რომ ფაქტობრივი გარემოებებიც უნდა შეიცვალოს და არა მხოლოდ – კონტრაქტის სახელწოდება. ამასთან, უნდა შეგეძლოთ იმის დემონსტრირება საგადასახადო ორგანოსთვის, რომ თქვენი და თქვენი დამკვეთის ურთიერთობა შინაარსობრივადაც მომსახურების გაწევაა და არა – დაქირავებით მუშაობა. ნებისმიერ შემთხვევაში, ასეთ სიტუაციაში საგადასახადო რისკების გამორიცხვა რთულია.

მცირე ბიზნესის სტატუსის დამადასტურებელი სერტიფიკატი

„მცირე ბიზნესის“ სტატუსის დამადასტურებლად შემოსავლების სამსახურის მიერ გაიცემა სერტიფიკატი, თუმცა ეს თქვენთვის იმის გარანტია არ არის, რომ თქვენს 1%-იანი გადასახადის განაკვეთს მომავალში არავინ გახდის სადავოდ.

არსებული პრაქტიკის მიხედვით, სერტიფიკატი 1%-იანი დაბეგვრისთვის ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა, თუმცა არა – ერთადერთი. ამიტომ, „მცირე ბიზნესის“ სერტიფიკატის ფლობამ არ უნდა მოგცეთ ზედმეტი თავდაჯერება, რომ ყოველგვარი რისკებისგან ხართ დაცული.

თუ „მცირე მეწარმის“ შემოსავალი 500,000 ლარს აჭარბებს, ეს არ წარმოადგენს მცირე ბიზნესის სტატუსის გაუქმების მიზეზს

თუ თქვენი წლიური შემოსავალი 500,000 ლარს აჭარბებს, ეს არ წარმოადგენს ლეგალურ საფუძველს ,,მცირე ბიზნესის’’ სტატუსის გაუქმებისთვის იმ შემთხვევაში, თუ ეს ლიმიტი ორი წლის მანძილზე ზედიზედ არ გადაჭარბებულა.

გარდა ამისა, 500,000-ს რომ გადააჭარბებთ, აღნიშნულ ზღვარს ზემოთ მიღებულ შემოსავალზე თქვენ იხდით 3%-ს.

მაგალითად, თუ 600,000 ლარს იღებთ ერთ ტრანზაქციაზე და ეს წარმოადგენს თქვენს აღიარებულ შემოსავალს, თქვენ 3%-ის გადახდა გიწევთ მთლიანად 600,000 ლარზე. მეორე მხრივ, თუ ათი თვის განმავლობაში 60,000 ლარს იღებთ და ზღვარს მეცხრე თვეში აჭარბებთ, პირველი 8 თვის განმავლობაში, 480,000 ლარზე 1%-ს გადაიხდით, ხოლო დანარჩენ 120,000-ზე – 3%-ს.

მცირე მეწარმის დღგ-ის სავალდებულო რეგისტრაცია

„მცირე ბიზნესის“ სტატუსის მქონე მეწარმე ფიზიკური პირი არ სარგებლობს რაიმე პრივილეგიით დღგ-ის რეგისტრაციის ვალდებულებასთან დაკავშირებით. ასე რომ, თუ „მცირე მეწარმის“ მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე გაწეული მომსახურების ღირებულება 12 კალენდარული თვის განმავლობაში გადააჭარბებს 100 000 ლარს, დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის ვალდებულება დადგება.

მცირე მეწარმე და 1%-იანი საშემოსავლო გადასახადი საქართველოში

ფიზიკური პირების 1%-ით დაბეგვრა საქართველოში ძალიან კარგი შესაძლებლობაა ბევრი მეწარმისა და ფრილანსერისთვის, რომ საგადასახადო ხარჯები კანონიერი გზით დაზოგონ. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნე, საგადასახადო შეღავათით სარგებლობამდე ფრთხილად და ყურადღებით უნდა იყოთ.

სტატუსის მიღებამდე, აუცილებლად უნდა მიიღოთ სწორი რჩევა და დარწმუნდეთ, რომ თქვენი ბიზნესსაქმიანობა 1%-იან დაბეგვრას ექვემდებარება, ხოლო თქვენი კონტრაქტი გასაგებად და სწორადაა ფორმულირებული და რეალობასთან შესაბამისობაშია.

ავტორის შესახებ: გელა ბარშოვი საგადასახადო კონსულტანტი და საკონსულტაციო/საბუღალტრო კომპანიის „თიფი სოლუშენი“ მმართველი პარტნიორია. გელა სპეციალიზებულია როგორც ქართული, ასევე საერთაშორისო საგადასახადო სამართლის მიმართულებაში (ტრანსფერ ფრაისინგი, ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებები).

ელ.ფოსტა: gela.barshovi@tpsolution.ge

შენიშვნა: საკითხის მარტივად ახსნის მიზნით, სტატიაში მოყვანილი მაგალითები არ ითვალისწინებს საპენსიო შენატანებს, რომლებიც ჯამში 4%-ს შეადგენს.