8 ნოემბერს ყაზახეთის მთავრობამ შეიმუშავა კანონმდებლობა, რომელიც ყაზახური ენისა და ქვეყნის ისტორიისა და კანონმდებლობის ცოდნას ყაზახეთის მოქალაქეობის მისაღებად სავალდებულოს გახდის. ყოველდღიურ ცხოვრებაში ყაზახურის გამოყენების ხელშეწყობა ქვეყანაში დიდი ხანია, განხილვის ერთ-ერთი მთავარი თემაა. გასულ თვეებში კი ამ საკითხს უფრო დიდი მნიშვნელობა მიენიჭა ქვეყანაში ათასობით რუსის შემოდინების გამო. რუსული ენა ყაზახეთის დიდ ქალაქებში უფრო აქტიურად გამოიყენება და მაღალი ხარისხის საგანმანათლებლო წყაროებიც მხოლოდ რუსულადაა ხელმისაწვდომი. რუსი მოქალაქეების შემოდინების ფონზე კი ყაზახური ენა დიდი საფრთხის ქვეშ მოექცა.
მოცემული ენობრივი ცვლილება რუსული ენის გავლენის ირიბად შემცირებისკენ მიმართული პირველი მცდელობა არაა. 2021 წლის იანვრის ბოლოს მთავრობამ ყაზახური ენის დამწერლობის კირილიციდან ლათინურ ანბანზე გადასვლის გადაწყვეტილება მიიღო. ახალ ანბანზე გადასვლის პერიოდი 2025 წლამდე გაგრძელდება, რის შემდეგაც ყაზახეთი ბოლო საუკუნის განმავლობაში მესამედ შეცვლის დამწერლობას.
ქვეყანაში როგორც ლინგვისტიკური, ისე პოლიტიკური ცვლილებები რუსული გავლენის თანდათანობით, თუმცა ამავდროულად სტაბილურ შესუსტებას უწყობს ხელს. ასევე აღსანიშნავია, რომ ქვეყნის ეთნიკურად ჭრელი სურათის გამო, რომელშიც რუსულ მოსახლეობას დაახლოებით 25% უკავია (ყაზახეთის მოსახლეობა 18.75 მილიონია) და 90% რუსულად საუბრობს, მოსალოდნელია საზოგადოებრივი უკმაყოფილება.
აღსანიშნავია, რომ ყაზახურმა ენამ რუსული, როგორც დაწყებითი განათლების ენა, ჯერ კიდევ დამოუკიდებლობის მოპოვებისთანავე ჩაანაცვლა. ამავდროულად, მთავრობა ხელს უწყობდა ყაზახურენოვანი ფილმებისა და სატელევიზიო პროგრამების პოპულარიზებას, რომლებიც ქვეყნის მომთაბარე კულტურისა და ტრადიციების ამსახველი იყო. მიუხედავად ამისა, ყაზახურს მშობლიურ ენად მოსახლეობის კვლავ მხოლოდ 66% მიიჩნევს.
ყაზახეთის მთავრობა მოცემული რეფორმებით რუსული ენის, როგორც უცხოური ენის, ინგლისურთან გათანაბრებას ცდილობს, თუმცა მისი მნიშვნელობის სრულად დაკარგვა არ სურს, რადგან მიიჩნევს, რომ სამენოვანი განათლება მსოფლიო მასშტაბით ყაზახების კონკურენტუნარიანობას გაზრდის. ენობრივი ცვლილებების მიღებას კი საკმაოდ დიდი ხანი დასჭირდა, რადგან მთავრობა ყაზახეთის რუს მოსახლეობაში გაუცხოებისა და შესაძლო უარყოფითი დამოკიდებულების გამოწვევას ერიდებოდა.
ყაზახეთს ჩრდილოელ მეზობელთან საკმაოდ ხშირი კავშირი აქვს და ამავდროულად ქვეყნის ჩრდილოეთში საზღვრის მიმდებარე რეგიონები რუსებითა და რუსულად მოსაუბრე ყაზახებითაა დასახლებული. მთავრობამ მოცემული ენობრივი რეფორმა 20 წლის წინ შეიმუშავა, მაშინ როდესაც ქვეყნის დემოგრაფიული ბალანსი რუსების მიერ ყაზახეთის დატოვებით შეიცვალა. ამის შედეგად, 1900-იანი წლებიდან ყაზახეთის მოსახლეობაში რუსების წილი 40%-დან 25%-მდე შემცირდა.
დემოგრაფიული ცვლილებების შემდეგ მაშინდელმა ყაზახეთის პრეზიდენტმა ნურსულთან ნაზარბაევმა 2006 წლის ოქტომბერში გამოაცხადა მთავრობის გადაწყვეტილება დამწერლობის კირილიციდან ლათინურზე გადასვლის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ ცვლილება საბოლოოდ არ განხორციელდა, საკითხი მაინც რჩებოდა მთავრობის მიზნებში და ლათინური ანბანის მიღება 2050 წლის განვითარების სტრატეგიის ნაწილიც კი გახდა.
2017 წელს ნაზარბაევმა საბოლოოდ მოაწერა ხელი ცვლილების განხორციელების განკარგულებას.
ყაზახეთი შუა აზიის სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ტერიტორიაზე მდებარეობს, და პოლიტიკა ყოველთვის დიდ როლს თამაშობდა ქვეყნის ენის ისტორიაში. 1924 წელს არაბულმა დამწერლობამ მანამდე არსებული ლათინური ანბანი ჩაანაცვლა, რომელიც რუნული დამწერლობის შემდეგ გამოიყენებოდა. საბჭოთა კავშირის მთავრობა კი არაბულის გარდა ნებისმიერ დამწერლობას უჭერდა მხარს – მის გარდა ყველას სეკულარულად მოიაზრებდა. თუმცა 1940 წელს ყაზახეთის პანთურქული სენტიმენტების შიშით, უზბეკეთში, ყაზახეთსა და შუა აზიის სხვა ქვეყნებში ლათინური კირილიცამ ჩაანაცვლა. ეს ცვლილება საზოგადოებამ მოსკოვის მიერ ქვეყნის რუსიფიკაციის მცდელობად მიიჩნია, რომელიც ერთიანი საბჭოთა იდენტობის შესაქმნელად იყო გამიზნული.
დღეისათვის ყაზახეთის მთავრობა და მოსახლეობა ლათინურ ანბანს დიდ უპირატესობას ანიჭებს და კირილიცას „რუსეთის კოლონიალურ პროექტად“ მიიჩნევს. ლათინური დამწერლობის შემოტანა და მოქალაქეობის მიღებისთვის ყაზახური ენის ცოდნის აუცილებლობა სწორედ ამ პოლიტიკის მიმართ გამოხატული ბუნებრივი რეაქციაა და ქვეყნის რუსული გავლენის სფეროდან გამოსვლის დიდ სურვილზე მიანიშნებს.
ყაზახეთის ახლანდელი პრეზიდენტი ყასიმ-ჟომართ თოყაევი მიმდინარე ენის რეფორმას „სულიერ მოდერნიზაციადაც“ კი მოიხსენიებს. ამავდროულად, ლათინურ დამწერლობაზე გადასვლა და ყაზახური ენის რუსულზე წინ დაყენება ყაზახეთის, როგორც ქვეყნის საერთაშორისო ბრენდისა და იდენტობის პოპულარიზაციასაც ისახავს მიზნად.
დატოვე კომენტარი
