„საბედნიერდღეოდ – ისყიდება ფარმაცევტთა ამხანაგობის მაღაზიებში, სასახლის ქუჩაზე და მუხრანიანთ ქუჩაზე, შობის ხის სრული მორთულობა…“ – გაზეთი „ცნობის ფურცელი“, 1901 წ.
უწინაც ასე იყო, „ტფილისი სულ დღეობებზე დადიოდა და ობების გატარებაში იყო.“ ამ „ობებში“ როგორც ქალაქური, ისე საზოგადო დღესასწაულები იგულისხმებოდა, თანაც მაშინ, მეცხრამეტე საუკუნის უკანასკნელი მეოთხედის თბილისში, საერო და სასულიერო დღესასწაულებს შორის ზღვარი ლამის პირობითი იყო… ასეთ დროს მშვენიერი სანახავი იყო მოედნები, „სადაც პეპელასავით აჭრელებული ხალხი დილით-საღამომდინ ზღვასავითა ღელავდა. ყოველ-დუქნის წინ ლხინი და ქეიფი იყო ქალაქის ხალხისა“.
რასაკვირველია, განსაკუთრებული მნიშვნელობის მოვლენა იყო ახალი წელი, თუმცა, სხვა დღესასწაულებისგან განსხვავებით, იმდროინდელ თბილისში მრავლად რომ ზეიმობდნენ, ახალი წელი ახალი, დიდი იმედების ზეიმი უფრო იყო!
უშუალოდ ახალი წლის დადგომამდე, სანამ ოჯახებში სპეციფიკური, საახალწლო კერძების მომზადებას დაიწყებდნენ, დღევანდელისა არ იყოს, პროდუქტებისა და ინგრედიენტების მომარაგება მაშინაც გარდაუვალი აუცილებლობა იქნებოდა. წინასაახალწლო პროცესების ამ ეტაპზე საქმეში თბილისის ბაზრის ნამდვილი ბატონები და მბრძანებლები – ჩარჩები ერთვებოდნენ. ამიტომაც იყო, მთელი ქალაქი ბაზარში გამეფებულ სიძვირეზე რომ წუხდა:
„მოდის ბედნიერი დღეები და მასთან სიძვირე, მამასისხლობა. ყოველივე ხორაგეული სოფლიდგან ჩამოსვლის უმალ ხელში უცვივა ჩარჩებს და იმათ კი კარგად იციან რამდენად ასწიონ ფასი, რადგანაც უპატრონოდ და უზრუნველად დარჩენილმა საზოგადოებამ ხომ მაინც-და-მაინც უნდა იყიდოს, რომ ბედნიერ დღეს მშივრები არ დარჩნენ“.
წინასადღესასწაულო პერიოდში ამ პრობლემის თავიდან ასაცილებლად, შესაბამისი სამსახურები, ერთი მხრივ, ცდილობდნენ, რომ პროდუქტებზე დეფიციტის შექმნით მათზე ფასის მატება არ დაეშვათ – „ვაჭრებისთვის გამოუცხადებიათ, რომ რამდენიც კვერცხი, გოჭი, თევზი და სხვა ხორაგი გიწყვიათ საწყობებში, სულ უნდა გამოიტანოთ ბაზარშიო. როცა ვაჭრებმა ეს ხორაგი გამოიტანეს, ყველა მათზე ფასმა დაიწია“; მეორე მხრივ კი, ერთგვარ მონიტორინგს აწარმოებდნენ იმ გზებზე, საიდანაც გლეხებს ქალაქში პროდუქცია შემოჰქონდათ, რათა მათი საქონელი ჩარჩებს არ ჩავარდნოდათ ხელში.
საახალწლოდ ქალაქში თითქმის ყველაფერი იყიდებოდა: „კარგი რომი, კონიაკი, სხვა-და-სხვა ლიკიორები და ნალივკები, არაყები სტრიტერისა და პაპოვისა და აგრეთვე სხვა სასმელები. კარგი ჟიდკა და მეშოკის ხიზილალა, ყველი შვეიცარიისა და ჩესტერი, კარგი სარდინკები. შოკოლადი და სხვა-და-სხვა კანფეტები; საგანგებო ყავა „მოკო“, ჩაი პაპოვისა…“
ამასთანავე, იყიდებოდა საჩუქრები და ფეშქაშები საშობაოდ და საახალწლოდ, მათ შორის, „მშვენიერი და მსუბუქი საკერავი მანქანები დიასახლისებისა და გასათხოვარ ქალებისათვის“.
არ იფიქროთ, რომ წინასადღესასწაულო ფაცაფუცით მხოლოდ ქალაქის ბაზარი იყო მოცული. ზოგადად, ნებისმიერი დღესასწაულის დროს, „ტფილისის მეტად გაცხოველებულია… ქუჩებში ისეთი მოძრაობაა თუ ეტლისა და თუ ქვეით მოსიარულეთა, რომ გზას ძლივს აუქცევ. მაღაზიებსა და დუქნებში ვაჭრობა გაჩაღებულია, ხელოსნები საქმისაგან თავს ვერ იღებენ… ტფილისს სადღესასწაულო სახე ემჩნევა“.
შესაბამისად, წინასაახალწლო პერიოდში, ძველი თბილისის კიდევ ერთი დამახასიათებელი ნიშანი სწორედ ეს დიდი მოძრაობა იყო – „მეფაიტონეს რომ ორის ცხენის მეტი არა ჰყვანდეს, ორს კიდევ იყიდის, რადგანაც ორის ცხენით ვერას გახდება, დიდი მუშაობაა“.
ბუნებრივია ისიც, რომ იქ, სადაც რაიმე სახის ეკონომიკურ აქტივობაზეა საუბარი, მითუმეტეს მაშინ, როდესაც ქალაქში გაცხარებული ვაჭრობა იყო გაჩაღებული, უმალ ჩნდებოდნენ სხვისი ქონების უკანონოდ დაუფლების მსურველები. ამ ორომტრიალში განსაკუთრებით აქტიურად იყო ჩართული თბილისის კრიმინალური სამყაროს წვრილფეხობა – დღესასწაულების მოახლოებასთან ერთად, ბაზრებში ჯიბგირები მყიდველებს დასტრიალებდნენ და პირველი შესაძლებლობისთანავე ფულს აცლიდნენ ჯიბიდან. ერთი ასეთი შემთხვევა 1889 წლის 29 დეკემბერსაც მომხდარა, როდესაც „ქალბატონი მაღალოვისა ყიდულობდა სხვა-და-სხვა რაგინდარას საახალწლოდ. ამ დროს მიეპარნენ კინტოები და ჯიბიდგან ამოაცალეს ფულად სამი თუმანი, მაგრამ ორივენი შეპყრობილ იქმნენ პოლიციის მოხელეთა მიერ“.
ამ პერიოდში თურმე თბილისში დღე ისე არ გავიდოდა, ორგან და სამგან მაინც რომ არ მომხდარიყო რაიმე ბოროტმოქმედება – „ჯიბგირები და სხვადასხვაგვარი უბინაო და უსახლ-კარო ხალხი, რომელთაც არავითარი შრომა და ჯაფა არ ეხერხება და ქეიფი და ლხინი კი ძლიერ უყვარს დღესასწაულებში, დატრიალდნენ თავისებურად, დაიწყეს ქურდობა, ტეხა სახლებისა, პარვა ტანისამოსისა და ამ გვარად ნაშოვნის ფულით ემზადებოდნენ დროების გატარებას დღესასწაულებში“.
რასაკვირველია, წინასაახალწლო პერიოდი მხოლოდ ნეგატიური მოვლენებით არ ყოფილა დატვირთული. ახალი წლის დადგომამდე, ოჯახებში ხმელი ხილისა და გოზინაყის მომზადებამდე, სხვადასხვა დაწესებულებები თუ ორგანიზაციები ბავშვების გახარებასაც ახერხებდნენ – „შობის ხეს“ უმართავდნენ და საჩუქრებსაც ურიგებდნენ: „წინდებს, საბლუზეებს, სამოსწავლებო ნივთებს და ა.შ.“ ამ კუთხით, იმდროინდელი თბილისი არც მასშტაბური ღონისძიებების ნაკლებობას უჩიოდა: „28 დეკემბერს, ტფილისის სახელმწიფო თეატრში ქალაქის ხარჯით დაარსებულ სასწავლებლის მოსწავლეთათვის დღესასწაული იყო გამართული. დაესწრო 2150-მდე ბავშვი და მათი მასწავლებლები. ცალკე დარბაზში შობის ხე იყო გამართული და ბავშვებს ტკბილეულობა დაურიგეს. დღესასწაულმა საუცხოოდ ჩაიარა და ბავშვებმა დიდად ისიამოვნეს“.
ერთ-ერთი ასეთი, პომპეზური წინასაახალწლო ღონისძიება გამართულა 1883 წელს – „იოლკა“, „ტანცაობით“ და წარმოდგენით ქართულ, სომხურ და რუსულ ენებზე:
„ბავშვებმა კარგად და სასარგებლოდ აღასრულეს თავიანთი როლები; ხალხი იყო მრავალი… რა მუზიკა დაიწყებდა დაკვრას, ზალა მოტანციებით გაივსებოდა! პროგრამით საღამო კადრელით [კადრილი, ერგვარი ცეკვა, რომელსაც ასრულებს ერთმანეთის პირდაპირ მყოფი რამდენიმე წყვილი] უნდა გათავებულიყო, მაგრამ საზოგადოების თხოვნით დაუკრეს ლეკური და რა ლეკური გათავდა, მემუზიკეებმა წასასვლელი მარში დაჰკრეს, აიბარგნენ და წავიდნენ. საზოგადოებაც ნაშუაღამევის 2 საათზე დაიშალა“.
წინასადღესასწაულო მხიარულებას, რაღაც მომენტში, უსაზღვრო სევდა ენაცვლებოდა, სევდა, რომელიც, რიგი მიზეზების გამო, პრაქტიკულად ყველა დროში თან სდევს ახალ წელს:
„ავჭალის იაფ-ფასიან სასადილოში ღარიბ ბავშვებს გაუმართეს „შობის ხე“. ამ დღესასწაულს დაესწრო 500-მდე ბავშვი და სამწუხაროდ ბევრი კიდევ გარეთ დარჩა…“
ამ ფონზე კი, რაც უფრო ახლოვდებოდა ახალი წელი, „კლუბებში და კერძო სახლებში გაცხარებული მასკარადებია, საღამოები და ბალები. ესრედ-წოდებული მაღალი საზოგადოება გულსმოდგინეთ დაიარება და მხიარულებს ამ მასკარადებსა და ბალებში. ქუჩებში ზურნის ხმა დილიდამ საღამომდინ და საღამოდამ დილამდინ. გაუწყნარებელი რახა-რუხი ფაეტონებისა…“
დროსტარებას თან ახლდა მთვრალების ყაყანი, მუშტი-კრივი, დალურჯებული პირისახეები, ლაზათიანი, თფილისური ლანძღვა-გინება, „რაც აუცილებელ კუთვნილებას შეადგენდნენ სახალხო დღესასწაულებისა“. ყოველივე ზემოთქმული განსაკუთრებით ცხოველდებოდა უშუალოდ ახალი წლის ღამეს და პოსტსაახალწლო პერიოდში.
ხოლო მაშინ, როდესაც ახალ წლამდე სულ ცოტა დრო რჩებოდა, ქალაქის ფოსტა-ტელეგრაფის უფროსი, კლიშედ ქცეული დღევანდელი ფრაზით რომ ვთქვათ, „ხაზების შესაძლო გადატვირთვის“ შესახებ აფრთხილებდა მოსახლეობას – „რადგანაც ახალის წლისათვის მისალოცი დეპეშები ძალიან ბევრი იგზავნება ხოლმე და დროზე ვეღარ ასწრებენ მათს გაგზავნასა, ამიტომ დეპეშის გაგზავნის მსურველთ ადრევე, ე. ი. დღეიდამვე, უნდა წარმოადგინონ დეპეშები ზედ-წარწერით „მისალოცი“, რომელი სიტყვაც გამგზავნელს ანგარიშში არ ჩაეთვლებაო. ყველა მისალოცი დეპეშები მიღების დღიდგანვე გაიგზავნება, ხოლო თვით ადრესატებს ახალის წლის დღეს დაურიგდებათო“.
ახალი წლის წინა დღეს ძველი ქართული პრესის ფურცლებზე უხვად ჩნდებოდა გასული წლის გასაცილებელი ტექსტები, ისევე როგორც საახალწლო სურვილები და მოლოდინები, რომლებიც წინა წელზე ბევრად უკეთესი ცხოვრების იმედით იყო სავსე.
„ეს ერთი წელიწადიც ჩავაბარეთ პატრონს, თავისი დავი-დარაბიანი ჯოჯოხეთის ნუგბარი ისევ უკან წაიყვანოს. სხვას რას გვეტყვის, რად წამოგვედავება? თუ იმან არ აგვყარა ნალები, ჩვენ იმისთვის არა დაგვიკლია-რა! ვა! ვა! მართლა ბიჭო და რა ოხერი წელიწადი იყო! უჰ, იმისი სიფათი კი დაიქცეს!
ამბობენ, ახალ-წელიწადს რომ რამე ინატროს კაცმა, უეჭველად აუხდებაო. მამა უცხონდათ!
არა ძმაო, თუ შენ თითონ არ გაისარჯე, ახალი წელიწადი ისეთი ნამარდი ჯეელია, რომ თუ ზარალი არა, სიკეთეს არას დაგაყრის! არა, ახალ-წელიწადი რომ კაი კაცი იყოს, ზამთარში მოვიდოდა! აბა ერთი რომელი ვარდი და ხეხილი ხარობს ზამთარში?“
ასეთ ფაცაფუცში დგებოდა ახალი წლის ღამე შესაბამისი აღნიშვნითა და რიტუალებით, ხოლო თუკი ამ ჯადოსნურ ღამეს ჩათქმული სურვილები იმ წელს არ ასრულდებოდა, მთელი იმედები მომავალი წლის დღესასწაულებს დაეფუძნებოდა.
მეორე დღიდან ქალაქი ნელ-ნელა იწყებდა საზეიმო ბანგისგან გამოფხიზლებას:
„ახალწლის დღესასწაულებმა მშვიდობიანად ჩაიარა ჩვენს ქალაქში. მთვრალი, დალურჯებულ-დასისხლიანებული ცხვირ-პირი და გვერდები, მუშტი-კრივი, რასაკვირველია, საკმაოდ იყო, მაგრამ ამას ხომ ჩვენში მშვიდობიანობა ჰქვიან“.
P.S. გარკვეული გაგებით, ახალი წელი, თავის თავში, ქველმოქმედებას წარსულშიც გულისხმობდა, თუმცა ქველმოქმედებაცაა და ქველმოქმედებაც, რადგან 1889 წლის ქართული პრესის ფურცლებზე აღმოჩენილი ეს ცნობა თითქმის საუკუნე-ნახევრის შემდეგაც კი, ერთდროულად, არაერთ ურთიერთგამომრიცხავს გრძნობას აღძრავს:
„ამბობენ, ვითომ სადღესასწაულოდ ღარიბებისთვის დასარიგებლად შეწირული ფული მართლა ღარიბებს დაურიგდათო“.
P.P.S. სულ ბოლოს კი გთავაზობთ წინასაახალწლო პატარა ტექსტს წარსულიდან, რომელიც ალბათ ყველაზე უკეთ ასახავს მეორე წელს, რომელიც კორონავირუსის ვირუსის პანდემიის პირობებში გავატარეთ:
„ეს ერთი წელიწადიც, როგორც იყო, გადავაგორეთ. მადლობა ღმერთს. ჩვენს გარემოებაში, არა თუ ბედნიერად ცხოვრების გატარებაა მისალოცავი, არამედ ისიც ბედნიერების ადგილზედ უნდა ჩაითვალოს, რომ ამდენი ხანი მაინც კიდევ პირში სული გვიდგია… არა, პირში კი არა, სული კბილით გვიჭირავს, ცოტაოდენი ნიშან წყალი კიდევ გვატყვია. სწორედ მოგახსენოთ, ესეც დიდი ღვთის წყალობაა“.
დასაწყისში ვახსენეთ, რომ ძველ თბილისში ახალი წელი ახალი იმედებისა და მოლოდინების დღესასწაული იყო, ჰოდა, ჩვენც იმედს ვიტოვებთ, რომ ეს იქნება ბოლო ახალი წელი, რომელსაც პანდემიით გამოწვეული შეზღუდვებით, დიდი ეკონომიკური და, სამწუხაროდ, ადამიანური დანაკარგით ვხვდებით…
დატოვე კომენტარი
