საპენსიო სააგენტოს საინვესტიციო მანდატის გაფართოება: მნიშვნელობა, მიზანშეწონილობა და რისკები

ბოლო პერიოდში მედიაში გამოჩნდა ინფორმაცია, რომ საპენსიო სააგენტოს საინვესტიციო სამსახური აქტიურად ლობირებს თავისი საინვესტიციო მანდატის გაფართოებას. წინამდებარე პუბლიკაციაში განხილულია, თუ რა მოიაზრება საინვესტიციო მანდატის გაფართოებაში, რამდენად დროულია ეს ნაბიჯი, რა დამატებით რისკებთან არის დაკავშირებული და რამდენად არის ეს საპენსიო სქემის მონაწილეების საუკეთესო ინტერესებში.

მოთხოვნილ საინვესტიციო მანდატის გაფართოებაში, როგორც მინიმუმ, მოიაზრება შემდეგი:

პირდაპირი ინვესტიციების დაშვება, მაგალითად, თუ „სტრატეგიული მნიშვნელობის საინვესტიციო პროექტებში“, პროექტის ღირებულების 1/3-ის ფარგლებში, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები თანამონაწილეობენ;
კერძო ფონდებში ინვესტირება;
იპოთეკით „დაცულ“ ობლიგაციებში ინვესტირება;
უძრავ ქონებაში ან ფიზიკურ აქტივებში ინვესტირება;
ერთი კომპანიის მიერ გამოშვებულ ფასიან ქაღალდებში საინვესტიციო ლიმიტის 10%-დან 25% -მდე გაზრდა;
კანონით მოთხოვნილი მინიმალური საკრედიტო რეიტინგის შემცირება იმ კომპანიებისთვის, რომელთა ფასიან ქაღალდებშიც დასაშვები იქნება საპენსიო ფონდის თანხების ინვესტირება.

განვიხილოთ ზემოაღნიშნული ჩამონათვალიდან თითოეული, პირველ რიგში, თუ რამდენად აკმაყოფილებს ის „კეთილსაიმედო ინვესტირების პრინციპებს“ როგორც კანონშია გაწერილი, რა დამატებით რისკებთან არის დაკავშირებული და რამდენად არის ეს საპენსიო ფონდის მონაწილეთა საუკეთესო ინტერესებში.

ჩვენი შეფასებები ეყრდნობა სამი სხვადასხვა გადასახედიდან დანახულს:

ერთი რიგითი საპენსიო ფონდის მონაწილის გადასახედიდან, რომელიც აგროვებს თანხას ფონდში და მისთვის არ არის სულერთი, რა დაემართება მის დანაზოგს და მისი თანამოქალაქეების დანაზოგებს;
უოლ-სტრიტის წამყვან საინვესტიციო ბანკებში მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილების მქონე, ფინანსური რისკების მართვისა და კონტროლის პროფესიონალის გადასახედიდან;
საპენსიო სააგენტოს პირველი და დღეს უკვე ყოფილი დირექტორის გადასახედიდან, რომლისთვისაც უაღრესად მნიშვნელოვანია ამ წარმატებულად დაწყებული უპრეცედენტო მნიშვნელობის სისტემური რეფორმის ასევე წარმატებით გაგრძელება.

პირველი – კატეგორიულად დაუშვებელია საპენსიო ფონდის თანხების ნებისმიერი პირდაპირი ინვესტიცია, რაც უნდა „სტრატეგიული მნიშვნელობის პროექტი“ იყოს და ვინც უნდა იყოს თანაინვესტორი. ასეთი ინვესტიცია:

შეიცავს მიუღებლად მაღალ საინვესტიციო რისკებს, რომელთა რაოდენობრივი შეფასების საშუალებაც კი არ გააჩნია საპენსიო სააგენტოს;
ასეთი ინვესტიცია ვერ იქნება საკმარისად გამჭვირვალე და შეიცავს მიუღებლად მაღალ ოპერაციულ რისკებს, რაც მოიცავს თაღლითობის, დატაცებისა და კორუფციის რისკებს, რომელთა რაოდენობრივი შეფასების საშუალებაც ასევე არ გააჩნია საპენსიო სააგენტოს;
არც წილობრივი და არც სასესხო მონაწილეობის ღირებულების შეფასების საშუალება არ გააჩნია საპენსიო სააგენტოს;
ასეთი ინვესტიციების დაშვება საპენსიო სააგენტოს ნაწილობრივ საკრედიტო ორგანიზაციად გადაქცევას ნიშნავს, რა შემთხვევაშიც მასზე უნდა გავრცელდეს შესაბამისი რეგულაციები, მათ შორის – დარეზერვების მოთხოვნები და სხვა მრავალი რეგულაცია, რომლებითაც ბანკები რეგულირდებიან.

საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების თანამონაწილეობა აღნიშნული რისკებისგან ვერ დაგვიცავს, რამეთუ ეს ინსტიტუტები ინვესტიციებს მეტწილად ნაკლებად კომერციული მიზნებით ახორციელებენ და ძირითადი მოტივაცია შესაძლოა, უფრო ჰუმანიტარული ხასიათის იყოს. ასევე ამ ინსტიტუტებს, ჩვენთან შედარებით, პრაქტიკულად განუსაზღვრელი ოდენობის ფინანსური რესურსი აქვთ და მათი რისკის ამტანუნარიანობაც საპენსიო სააგენტოსთან შედარებით – განუსაზღვრელად მაღალია.

მეორე – რაც შეეხება კერძო ფონდებში ინვესტირებას. თუ ფონდი გახლავთ მაღალი რეპუტაციის, საკმარისი ისტორიის, წარმატებული შედეგებით, საკმარისი საკრედიტო რეიტინგით და, რაც ყველაზე მთავარია, რომელსაც გამოშვებული აქვს საჯარო, საკმარისად ლიკვიდური ფასიანი ქაღალდები, მაშინ ასეთ ინსტრუმენტებში ინვესტირებას კანონი ისედაც უშვებს და არანაირი მანდატის გაფართოებაზე საუბარი საჭირო არ არის.

თუ საუბარია არასაჯარო ფონდზე, რომელიც „პეტრემ და პავლემ გუშინწინ“ დააფუძნეს, რომელსაც არანაირი საჯარო ფინანსური ინსტრუმენტის ემისია არ მოუხდენია და არ აკმაყოფილებს ზემოთ ჩამოთვლილ პირობებს, მაშინ ასეთ ფონდში ინვესტირება ნებისმიერი ფორმით არის უპირობოდ დაუშვებელი, რამეთუ ეს არის საპენსიო ფონდიდან თანხების დატაცების, გაფლანგვის, დაკარგვის პირდაპირი რეცეპტი.

მესამე – რაც შეეხება იპოთეკით „დაცულ“ ობლიგაციებს. ეს გახლავთ ჩვეულებრივი ფასიანი ქაღალდები, რომლებიც გავრცელებულია საერთაშორისო ბაზრებზე და მათში ინვესტირება დასაშვებია იმ საკრედიტო რეიტინგისა და ლიმიტების ფარგლებში, დივერსიფიცირების პრინციპების მკაცრი დაცვით, რომელთაც კანონი ადგენს. რადგანაც ეს ინსტრუმენტი წარმოადგენს წარმოებულ ფასიან ქაღალდს (დერივატივს), რომელში ინვესტირებასაც კანონი კრძალავს (27-ე მუხლი), აუცილებელია შესაბამისი ცვლილება კანონში, რათა შესაძლებელი გახდეს ასეთ ფინანსურ ინსტრუმენტში ინვესტირება.

მეოთხე – კატეგორიულად დაუშვებელია უძრავ ქონებაში ან/და ფიზიკურ აქტივებში (უძრავ/მოძრავი ქონება და სხვ.) საპენსიო ფონდის თანხების პირდაპირი ინვესტიციები. იგივე – ძვირფასი ლითონების შემთხვევაშიც, რადგანაც ამ უკანასკნელის ფიზიკურად ფლობას თან ახლავს შენახვის ხარჯები და, ალტერნატიულად, შესაძლებელია მათთან პირდაპირ ასოცირებული ლიკვიდური ფასიანი ქაღალდების შეძენა. არაფინანსური აქტივის შეძენის გარიგება იქნება გაუმჭვირვალე და შეიცავს როგორც საინვესტიციო, ისე მიუღებელ ოპერაციულ რისკებს და პრობლემატური იქნება მათი საბაზრო ფასის და ამ ფასის ვოლატილობის პერიოდული დადგენა და შესაბამისი რისკების კონტროლი.

დაბოლოს – საუბარი ერთი კომპანიის მიმოქცევაში არსებულ ფასიან ქაღალდებში კანონით დაწესებული საინვესტიციო კონცენტრაციის ლიმიტის 10%-დან 25%-მდე გაზრდასა და იმავდროულად კანონით მოთხოვნილი მინიმალური საკრედიტო რეიტინგის შემცირებაზე არის დაუშვებელი, რამეთუ ეს ორივე ქმედება მიუღებლად ზრდის აღებულ საინვესტიციო რისკს, რომელი ნაზრდიც არ იქნება ამონაგების ზრდის შესაბამისი. აქ საუბარია, რომ საპენსიო სააგენტოს საინვესტიციო სამსახურს მიეცეს უფლება, განახორციელოს უფრო მეტი ინვესტიცია უფრო ცუდი საკრედიტო ხარისხის კომპანიის ფასიან ქაღალდებში. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სრულიად უცნობია, რა გამოთვლებს ემყარება ზემოაღნიშნული არსებული ან/და მოთხოვნილი რისკის ლიმიტები – სავარაუდოდ, არანაირს.

და ყველაზე მთავარი: ნებისმიერი საინვესტიციო აქტივობის დაწყებამდე, როგორც აუცილებელი წინაპირობა, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რომ საპენსიო სააგენტოს ჰქონდეს სრულიად დამოუკიდებელი რისკის კონტროლის სტრუქტურა. რაოდენობრივად უნდა დადგინდეს და დამტკიცდეს საპენსიო სააგენტოს რისკის აპეტიტი და რისკის ერთიანი ბიუჯეტი, რომელიც მოიცავს როგორც საინვესტიციო, ისე საოპერაციო რისკებს. უნდა გაიმართოს რისკის კონტროლის პროცესები, დადგინდეს პროცედურები და რისკის რაოდენობრივი გამოთვლის მეთოდოლოგიები საუკეთესო საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად. ყოვლად დაუშვებელია, რისკის კონტროლის სტრუქტურა ანგარიშვალდებული იყოს, თუნდაც რაიმე ნაწილში, რისკის ამღებ სტრუქტურასთან (საინვესტიციო საბჭო და საინვესტიციო სამსახური), რომელიც თავად უნდა აკონტროლოს. ნებისმიერი ქმედება, რომელიც ზღუდავს რისკის კონტროლის სრულ და უპირობო დამოუკიდებლობას – უნდა აღიკვეთოს როგორც საკანონმდებლო, ისე ადმინისტრაციულ დონეზე.

საინვესტიციო აქტივობის დაწყების ასევე აუცილებელი წინაპირობაა, საპენსიო სააგენტოს ჰქონდეს და იყენებდეს იმ ფინანსური ინსტრუმენტების ღირებულების გამოთვლის მეთოდოლოგიებს, რომლებშიც აპირებს ფონდის თანხების ინვესტირებას.

სსიპ საპენსიო სააგენტო წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს სისტემურ ორგანიზაციას, რომლის მნიშვნელობაც მხოლოდ მთლიანი საბანკო სისტემის სისტემურ მნიშვნელობას შეიძლება, შევადაროთ და რომელიც ახორციელებს დაახლოებით 1.3 მილიონი მოქალაქის საპენსიო დანაზოგების ადმინისტრირებას და საინვესტიციო საქმიანობას. ოჯახის წევრების ჩათვლით, ჩვენი შეფასებით, ბენეფიციარები და დაინტერესებული მოქალაქეები, ჯამში, ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის მინიმუმ 75%-ს შეადგენს. აქედან გამომდინარე, რისკები, რომლებიც ასოცირდება საპენსიო სააგენტოს მუშაობასთან, წარმოადგენენ უმნიშვნელოვანეს სოციალურ და პოლიტიკურ რისკებს ქვეყნისთვის და ეს რისკები გარანტირებულად იმსახურებენ სახელმწიფოს მხრიდან მაქსიმალურ ყურადღებას და კონტროლს.

დატოვე კომენტარი