გლობალიზაციამ და ეკონომიკის ღიაობამ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა, თუ სად უნდა გადაიხადონ გადასახადები მულტინაციონალურმა კომპანიებმა მათ მიერ გამომუშავებული საერთო მოგებიდან.
ეს ფაქტი სუვერენული ქვეყნების საბიუჯეტო შემოსავლებისთვის გამოწვევაა. რეკორდულად მზარდია იმ ქვეყენების სია, სადაც სატრანსფერო ფასწარმოქმნა საგადასახადო კანონმდებლობის ნაწილი გახდა, რადგან ამ ტიპის მოგების გენერირება ცალკეული ქვეყნების საბიუჯეტო შემოსავლების ზრდას ნიშნავს.
არც საქართველოა გამონაკლისი: 2013 წელს საგადასახადო კოდექსის 126-129 მუხლებით და შესაბამისი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტებით განისაზღვრა სატრანსფერო ფასწარმოქმნის წესები. მათ მიხედვით, საქართველოს საწარმოებს დაევალათ სატრანსფერო ფასწარმოქმნის ანგარიშის მომზადება, თუ მათ აქვთ ერთი ან მეტი ფინანსური და კომერციული ტრანზაქცია არარეზიდენტ დაკავშირებულ მხარესთან, ან შეღავათიანი დაბეგვრის მქონე (ოფშორულ) იურისდიქციასთან. ასევე საქართველოში არსებული უცხოური კომპანიების მუდმივ დაწესებულებებს დაევალათ, მოგება ისე მიაკუთვნონ ქართულ მხარეს, როგორც ეს იქნებოდა იმ შემთხვევაში, პირები რომ დამოუკიდებელი მხარეები ყოფილიყვნენ. რაც მარტივად ნიშნავს იმას, რომ კომპანიებმა ბიზნესგარიგების ფასი უნდა ჩამოაყალიბონ საბაზრო პრინციპების დაცვით და ამ ოპერაციებზე სატრანსფერო ფასწარმოქმნის ანგარიში მოამზადონ.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 129-ე მუხლის პირველი ნაწილი ს მიხედვით, შემოსავლების სამსახური კომპანიისგან მოითხოვს, წარმოადგინოს განმარტება და დაასაბუთოს, რომ საწარმოს მოგება საბაზრო პრინციპის შესაბამისია. ეს მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება, როცა: ა) საქართველოს საწარმოს მომზადებული აქვს ოპერაციების შეფასებასთან დაკავშირებული დოკუმენტაცია და ბ) ოპერაციების შეფასებასთან დაკავშირებული დოკუმენტაცია შემოსავლების სამსახურს მიეწოდება წერილობითი მოთხოვნის მიღებიდან 30 კალენდარული დღის განმავლობაში.
სატრანსფერო ფასწარმოქმნის წესები დაფუძნებულია საბაზრო (გაშლილი ხელის) პრინციპზე და საშუალებას იძლევა, დადგინდეს ფასები საქონელზე, მომსახურებაზე, არამატერიალურ აქტივებზე, რომელთა გაცვლა ხდება შვილობილი კომპანიების, ან საერთო კონტროლირებად კომპანიებს შორის, რომლებიც ერთი და იმავე დიდი საწარმოს ნაწილია. სატრანსფერო ფასწარმოქმნამ შეიძლება გამოიწვიოს საგადასახადო დანაზოგი კორპორაციებისთვის, თუმცა საგადასახადო ორგანოებს შეიძლება ჰქონდეთ განსხვავებული მოთხოვნები კომპანიების მიერ დადებული გარიგებების საბაზრო ბუნებასთან დაკავშირებით.
სატრანსფერო ფასწარმოქმნა არ არის ზუსტი მეცნიერება, რადგან რთულია, მოიძიო ზუსტი შესადარებლები, გარიგების ფასები, მარჟები, განხორციელებული დამოუკიდებელ მხარეებს შორის, რომელიც ერთი ჯგუფის წევრ კომპანიების ტრანზაქციებს შეიძლება შეადარო. ამასთან, გარიგების შეფასების მეთოდები შეიძლება განსხვავებული იყოს გადასახადის გადამხდელისა და საგადასახადო ორგანოს მიერ, ამიტომ საგადასახადო ორგანოებსა და მულტინაციონალურ კომპანიებს შორის მოსალოდნელია საგადასახადო დავები საბაზრო ფასებსა და მარჟებთან დაკავშირებით.
განვითარებულ ქვეყნებში, საერთაშორისო დაბეგვრის მიმართულებით, მსგავსი ტიპის დავების შესამცირებლად, შემუშავებულია წინასწარი საფასო შეთანხმების პროცედურა (APA). ამ პროცედურით კომპანიები და საგადასახადო ორგანოები თანხმდებიან ბიზნესგარიგების პირობებზე, როდესაც ეს გარიგებები ურთიერთდამოკიდებულ პირებთანაა დადებული.
საქართველოს საგადასახადო პრაქტიკა ითვალისწინებს წინასწარ გადაწყვეტილებებს სხვადასხვა საგადასახადო საკითხთან დაკავშირებით. წინასწარი საფასო შეთანხმება შეიძლება განვიხილოთ მსგავს ინსტრუმენტად, რომელიც მიმართულია მხოლოდ სატრანსფერო ფასწარმოქმნის საკითხებზე. ამ მექანიზმს საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 129¹ მუხლი 2013 წლიდან ითვალისწინებს, თუმცა 2021 წლამდე არ არსებობდა შესაბამისი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები, რომელთა საფუძველზეც შესაძლებელი იქნებოდა, გადასახადის გადამხდელს მიემართა საგადასახადო ორგანოსთვის, ხოლო განხილვისთვის საგადასახადო ორგანოში შესაბამისი სამსახური არ არსებობდა.
2015 წლიდან შემოსავლების სამსახური კომპანიებს სატრანსფერო ფასწარმოქმნის მიმართულებით აქტიურად ამოწმებს. დაგროვილი გამოცდილების საფუძველზე, შემოსავლების სამსახურმა შეიმუშავა წინასწარი საფასო შეთანხმების მექანიზმის ადმინისტრაციული წესები, პროცედურები, რითაც შესაძლებელია გადასახადის გადამხდელმა მიმართოს შემოსავლების სამსახურს. გადამხდელის მიმართვის საფუძველზე შემოსავლების სამსახური უფლებამოსილია საქართველოს საგადასახადო კოდექსის XVII თავის შესაბამისად, გადამხდელთან დადოს წინასწარი შეთანხმება.
წინასწარი შეთანხმებით საქართველოს საწარმოსა და შემოსავლების სამსახურს შორის განისაზღვრება კრიტერიუმები, რომელთა საფუძველზეც ოპერაციებისთვის დადგინდება ფასები. შეთანხმება ფორმდება ერთ ან რამდენიმე კონტროლირებულ ოპერაციაზე. ოპერაციის განხორციელებამდე, შეთანხმების ფარგლებში წინასწარ განისაზღვრება კრიტერიუმები, რომელთა საფუძველზედაც ოპერაციებისთვის დადგინდება ფასები. ასეთი კრიტერიუმებია, მაგალითად, მეთოდი, შედარებადი ოპერაციები და მათი შესაბამისი კორექტირებები, მომავალ ოპერაციებთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი დაშვებები და ა.შ.
შეთანხმებით მოცული პერიოდი შემოსავლების სამსახურმა განსაზღვრა 3 წლით, ხოლო შეთანხმების მოსაკრებელი 30 000 ლარის ოდენობით.
წინასწარი საფასო შეთანხმება ამცირებს საგადასახადო რისკებს. თუ პირი მოქმედებს წინასწარი შეთანხმების შესაბამისად, დაუშვებელია მაკონტროლებელი ორგანოს მიერ წინასწარი შეთანხმების საწინააღმდეგო გადაწყვეტილების მიღება და გადასახადის ან/და სანქციის დარიცხვა (მუხლი 129¹, ნაწილი 3), ამასთან პირის მიერ წინასწარი შეთანხმების დადების მიზნით შემოსავლების სამსახურისთვის წარდგენილი ინფორმაცია განეკუთვნება საგადასახადო საიდუმლოებას.
შემდეგი საკითხი, რომელიც სატრანსფერო ფასწარმოქმნასთან არის დაკავშირებული და მეტად აქტუალურია, შეეხება მულტინაციონალური კომპანიის დაფინანსებას. ზოგადად, დაფინანსება შეიძლება იყოს სესხის ან კაპიტალის სახით. ურთიერთდაკავშირებული მხარისგან სესხის აღების შემთხვევაში მნიშვნელოვანია არამარტო განისაზღვროს არის თუ არა სესხი საბაზრო საპროცენტო განაკვეთით აღებული, არამედ, განისაზღვროს სესხის და კაპიტალის ის ოპტიმალური ნორმა, როგორიც დამოუკიდებელ მხარეს ექნებოდა, მსგავს პირობებში.
სესხებთან დაკავშირებით ასეთი მიდგომა გამომდინარეობს სამოდელო საგადასახადო კონვენციიდან შემოსავალსა და კაპიტალზე, რომლის მეცხრე მუხლის პირველი „ბ“ ნაწილის, კომენტარის მიხედვით, სესხი შეიძლება განხილულ იქნას კაპიტალად, გარკვეულ შემთხვევებში. („მუხლი ვრცელდება არა მხოლოდ იმის განსაზღვრაზე, თუ რამდენად შეესაბამება სასესხო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საპროცენტო განაკვეთი დამოუკიდებელი საწარმოს ვითარებაში დადგენილ საპროცენტო განაკვეთს, არამედ პირველ რიგში იმის განსაზღვრა, თუ რამდენადაა ფინანსური ინსტრუმენტი სესხი, თუ სხვა სახის ტრანსფერი, განსაკუთრებით კი საკუთარ კაპიტალში შეტანილი წვლილი“).
იმავეს იმეორებს 2020 წლის თებერვალში OECD-ის მიერ გამოცემული სატრანსფერო ფასწარმოქმნის ფინანსურ ტრანზაქციებთან დაკავშირებული სახელმძღვანელო მითითებების 10.5 ნაწილი, რომელიც 2022 წლის ახალ სატრანსფერო ფასწარმოქმნის სახელმძღვანელოს რედაქციაში აისახა.
ამ მიდგომის მიზანია, მოგების გადატანის შეზღუდვა ერთი იურისდიქციიდან მეორეში, საპროცენტო სარგებლით, იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება მულტინაციონალური კომპანიების შიდა-ჯგუფურ დაფინანსებას. ოპტიმალური სესხის და პროცენტის ბალანსის განსასაზღვრად OECD გვთავაზობს, სესხისა და კაპიტალის თანაფარდობის შედარებას დამოუკიდებელი, შესადარებელი კომპანიების იგივე მონაცემებთან.
EY თბილისი ადგილობრივ და უცხოელ კლიენტებს თითქმის ათი წელია უწევს სატრანსფერო ფასწარმოქმნის მიმართულებით მომსახურებას და ქვეყანაში ყველაზე დიდი სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დეპარტამენტი აქვს, სადაც თანამშრომელთა გამოცდილება მრავალფეროვანია და მოიცავს შესაბამის პროფესიულ ორგანიზაციებში, ინდუსტრიებში და საგადასახადო ორგანოში მრავალწლიან სამუშაო გამოცდილებას. კომპანიის თანამშრომლებს განათლება მიღებული აქვთ ამერიკის, გერმანიის და დიდი ბრიტანეთის წამყვან უნივერსიტეტებში, ხოლო ნაწილი ადგილობრივი წამყვანი ISET ეკონომიკის სკოლის კურსდამთავრებულები არიან. სერვისს ყავს ადგილობრივი და უცხოელი პარტნიორი, რომელთა განათლება-გამოცდილება გაწეული მომსახურების ხარისხს ზრდის.
EY საქართველო იწყებს გადასახადის გადამხდელების დახმარებას, წინასწარი შეთანხმების მისაღწევად საგადასახადო ორგანოსთან და მზად არის წარადგინოს კომპანიის ინტერესები შემოსავლების სამსახურში.
სესხის და კაპიტალის ოპტიმალური თანაფარდობის დასადგენად EY საქართველო იყენებს გლობალურ მონაცემთა ბაზებს, დამოუკიდებელი კომპანიების ფინანსური, შესადარებელი ინფორმაციის მოსაძიებლად. გარდა აღნიშნულისა, EY საქართველო მრავალი წელია კლიენტებს სთავაზობს ისეთ მომსახურებას და ანგარიშების მომზადებას, როგორიცაა: სატრანსფერო ფასწარმოქმნის დოკუმენტი, მუდმივ დაწესებულებაზე შესაბამისი მოგების მიკუთვნების ანგარიში, საგადასახადო ორგანოში წარმომადგენლობა, მისი ინტერესის დასაცავად და საგადასახადო დავებში მონაწილეობა.
დატოვე კომენტარი
Thank you for your sharing. I am worried that I lack creative ideas. It is your article that makes me full of hope. Thank you. But, I have a question, can you help me?